Ontwikkelingen door de tijd: slapen vroeger en nu

Ooit afgevraagd hoe slaap in de oudheid werd beleefd en wat de belangrijkste veranderingen zijn door de eeuwen heen? In dit artikel gaan wij op reis door de geschiedenis om je een beter beeld te geven van alle slaapontwikkelingen die plaatsvonden. En als kers op de taart krijg je nog een spectaculaire toekomstvoorspelling. Benieuwd? Lees dan vooral door!

Stukjes historische informatie

In zekere zin zijn er niet zoveel historische gegevens te vinden over slaap door de eeuwen heen. Maar waarom zouden die er ook zijn? Mensen dachten gewoon niet dat zoiets alledaags moest worden bestudeerd of geobserveerd. Echter, er zijn wel stukjes informatie beschikbaar uit dagboeken, medische tijdschriften, filosofische teksten, verhalen, gedichten, enzovoort. Deze kunnen ons een redelijk goed begrip geven van verschillende culturele opvattingen over slaap door de eeuwen heen.

Jagers-verzamelaars, pre-10.000 BC

Uiteraard is de mate waarin we iets concreets kunnen zeggen over het slaappatroon van jager-verzamelaars vrij klein. Er zijn echter enkele interessante onderzoeken die kunnen aangeven hoe hun slaapschema's eruit hadden kunnen zien. Een onderzoek uit 2015 van Current Biology onderzocht de slaapgewoonten van traditionele stammen in Bolivia, Namibië en Tanzania als premoderne mensen, aangezien die allemaal dezelfde levensstijl als jager-verzamelaars hebben. Uit het rapport bleek dat de stammen tussen 5,7 en 7,1 uur per nacht sliepen, wat iets minder is dan de door de Sleep Foundation aanbevolen slaaptijd van 7-9 uur.

De oude wereld, 3000 voor Christus tot 200 na Christus

Mensen in de oudheid dachten veel na over slapen, zoals blijkt uit de vele kunstwerken en filosofische teksten die het onderwerp verbeelden en onderzoeken. Van slaapgoden als Hypnos en Somnus tot Egyptische slaaptempels, die een kruising waren tussen een ziekenhuis en hypnosekamer. Het concept van wat slaap is, duikt op veel verschillende plaatsen op. Eén van de meest voorkomende ideeën was dat slaap en dood een relatie hadden. Volgens een spreekwoord uit het oude Griekenland “zijn slaap en dood broers".

Rond 500 voor Christus beweerde een beroemde arts, Alcmaeon genaamd, dat slaap het gevolg was van bewustzijnsverlies, nadat het bloed uit de oppervlakkige bloedvaten van je lichaam was gestroomd. Aristoteles geloofde dat het begin van de slaap ontstond, nadat dampen van de maag naar het hart waren gestegen na de spijsvertering. Daar theoretiseerde hij, was het bewustzijn gelokaliseerd. En hoewel beide nu een beetje simplistisch klinken, waren dit soort theorieën in hun tijd revolutionair.

Einde van de bifasische slaap, eind 17e eeuw tot begin 20e eeuw

Dit is een heel groot moment, niet alleen in de geschiedenis van de slaap, maar in de geschiedenis van de industriële beschaving. Hier is het achtergrondverhaal: gedurende een aanzienlijke tijd sliepen mensen in twee verschillende fasen, meestal met een periode (ongeveer een uur) van wakker zijn. Dit werd bifasische slaap genoemd. Tijdens dit uur zouden mensen ronddwalen, seks hebben, tabak roken en bidden. Het was niet zomaar een nachtje rennen naar de voorraadkast, maar een tijd van de dag vol activiteiten. Volgens Roger Ekirch, de historicus die letterlijk het boek over bifasische slaap schreef, begonnen verwijzingen naar gesegmenteerde slaap rond het einde van de 17e eeuw te verdwijnen. Tegen het begin van de 20e eeuw was het concept de meeste mensen volkomen vreemd. Er zijn veel verschillende theorieën geweest over de overgang van bifasische slaap naar monofasische slaap, van de industriële revolutie naar de komst van straatverlichting, maar het is duidelijk dat dit een van de belangrijkste slaapontwikkelingen is die zich in de loop van de menselijke geschiedenis hebben voorgedaan.

De opkomst van de slaapwetenschap, 1900–heden

Het begin van de 20e eeuw gaf aanleiding tot een breed scala aan technologieën en medische instrumenten die hebben bijgedragen aan een meer wetenschappelijke benadering van slapen. Vanaf de ontwikkeling van de eerste slaappil en de concurrerende droomtheorieën van Carl Jung en Sigmund Freud tot de ontdekking van de circadiaanse klok en de creatie van slaapgeneeskunde als een discipline op zich. De 20e eeuw zag ons begrip van slaap met grote sprongen groeien. Tegenwoordig raakt technologie nog meer verweven met slaap, met een groot aantal apps, draagbare technologieën en volgapparatuur die beschikbaar zijn voor consumenten.

De toekomst lijkt daarmee nog spectaculairder te worden. Uiteindelijk zal slaap neerkomen op "gepersonaliseerde optimalisatie", wat betekent dat het zal worden aangepast aan de specifieke biologie en hersenfuncties van een persoon en voor meer dan alleen rust. Misschien wordt slaap gebruikt om emotionele en fysieke wonden te helen, om een diploma te behalen of zelfs om een nieuwe taal te leren. Of misschien raken we eraan gewend om 'braincations' te nemen, waarbij onze dromen de stoutste verwachtingen van virtual reality-enthousiastelingen overtreffen.