Feit of fictie: slaap je niet, dan rust je toch?

Soms liggen we in bed en kunnen we geen slaap vatten. Een vraag die veel mensen op dat moment stellen, is: hoeveel doet het voor je in vergelijking met daadwerkelijk slapen? In dit artikel kijken we naar de functie van slapen en hoe dat in verhouding staat tot wakker in bed liggen.

Neuronen vallen stil tijdens diepe slaap

Onderzoekers krijgen er steeds meer vertrouwen in dat slaap specifiek is geëvolueerd om de hersenen op te laden. Wetenschappers hebben recent het verschil tussen slapen en rustig wakker worden bij mensen bestudeerd. Ze zeggen dat terwijl we wakker zijn, al onze neuronen constant vuren, maar dat wanneer we slapen de neuronen terugkeren naar een "op-en-neer" toestand, waarin slechts enkele op een bepaald moment actief zijn. Tijdens sommige slaapstadia valt alle activiteit van neuronen stil. En dat is wanneer het rustgevende deel van de slaap plaatsvindt, waarbij de hersenen zich opladen.

Een vergelijking met dolfijnen

Laten we, om de waarde van totale neurale stilte te begrijpen, eens kijken naar een ander soort slapend dier: dolfijnen. Dolfijnen, samen met walvissen, sommige haaien en een verscheidenheid aan andere onderwaterbeestjes, moeten in beweging blijven om te ademen. Hieruit volgt dat deze dieren niet volledig diep kunnen slapen, zoals mensen dat kunnen; anders zouden de dolfijnen niet naar boven kunnen komen voor lucht en zou zuurstofrijk water niet meer over de kieuwen van de haaien stromen. Het onderzoek lijkt dat te bevestigen: hersenscans laten zien dat dolfijnen nooit in een volledige slaaptoestand gaan; in plaats daarvan schakelen ze de helft van hun hersenen ongeveer acht uur per dag uit, terwijl de andere helft alert blijft. Dit soort rust wordt 'unihemisferisch slapen' genoemd.

Mensen met slaaptekort leveren bewijs

De mens die het dichtst in de buurt komt van een unihemisferische slaap, is een persoon die extreem weinig slaap heeft, waarbij een paar neuronen zichzelf uitschakelen. Het effect is van buitenaf niet waarneembaar, omdat de persoon met slaaptekort nog wakker en in beweging is, maar onderzoekers kunnen de veranderingen vastleggen met behulp van een deep-scanningtechnologie die individuele neuronen meet.

Slaap leidt tot cognitief herstel

Maar pas als we toegang krijgen tot echte, diepe slaap, krijgen we een cognitieve boost van rust. In andere onderzoeken presteerden proefpersonen die letters moesten identificeren die honderden milliseconden per keer op een scherm flitsten, over het algemeen slechter tijdens het examen in de loop van een dag. Degenen die halverwege een dutje moesten doen, vertoonden meer cognitief herstel dan degenen die gewoon rustten. Wat suggereert dat er een uniek voordeel is met slapen dat je niet krijgt met rustig wakker zijn, microslaap of unihemisferische slaap. Deze functie gebeurt alleen als er een echt dutje is met echte slaap, zoals gemeten met EEG.

Rusten en slapen hebben dus zeker niet hetzelfde resultaat. Liggen is echter niet nutteloos. Het helpt je spieren en andere organen te ontspannen. Maar je zou dezelfde resultaten krijgen als je gewoon op de bank achterover leunt. Echte slaap daarentegen heeft een unieke functie, namelijk dat de hersenen zich opnieuw opladen, wat je de energie en focus geeft om je dagelijkse uitdagingen aan te kunnen. Dus kort samengevat: slapen is nog steeds je belangrijke, beste vriend.